اسناد تجاری

اسناد تجاری به عنوان ابزاری برای پرداخت غیر نقدی میان تجار اهمیت زیادی پیدا کرده است. در واقع، ضرورت دستیابی به اهداف مهمی از قبیل سرعت، سهولت در پرداخت و اطمینان را فراهم می‌آوردند به همین دلیل نمی‌توان اهمیت بی‌بدیل آن‌ها را نادیده گرفت.

اسناد تجاری بهترین جایگزین برای پول هستند و مورد حمایت ویژه‌ی قانون‌گذار قرار دارند همچنین، اسنادتجاری دارای اوصافی هستند که وجه ممیزه آن‌ها می‌باشد. این اوصاف عبارتند از:

1. وصف تجریدی بودن: توضیح آنکه، اسناد تجاری صرف نظر از رابطه و منشأیی که برای آن صادر شده‌اند، دارای اهمیت می‌باشند و به محض صدور این اسناد، خود وصف مستقلی از رابطه‌ی منشأ پیدا می‌کنند.
2. وصف استقلال امضاها: این اصل به این معنا است که هر یک از امضاهای مندرج در متن چک دارای استقلال و قائم به خود است و متمایز از سایر امضاها می‌باشد.
3. وصف تنجیزی بودن: بر خلاف این امر که در عالم حقوق مدنی عقود به دو دسته‌ی معلق و منجز تقسیم‌بندی می‌شوند، در عالم حقوق تجارت، قید و شرط و تعلیق هیچ گونه جایگاهی ندارد و به همین دلیل اسناد تجاری از خصیصه‌ی تنجیزی بودن برخوردارند. در متن قانون چک نیز این امر قید شده است. هرگاه در متن چک شرطی برای پرداخت ذکر شده باشد، بانک به آن شرط ترتیب اثر نخواهد داد (ماده ۳ قانون صدور چک).
4. وصف اتکا به ظاهر: بر خلاف قانون مدنی که اراده‌ی باطنی را منشأ اثر دانسته و چنین مقرر داشته است که: «کسی که معامله می‌کند، معامله برای خود آن شخص محسوب می‌شود، مگر اینکه موقع عقد خلاف آن را تصریح نماید یا بعداً خلاف آن ثابت شود…» (ماده ۱۹۶ قانون مدنی). در روابط تجاری قانون‌گذار اصل را بر اطمینان و اعتماد بنا نهاده است. به این معنی که چنانچه کسی در موقع عقد قرارداد به سمت نمایندگی خود تصریح ننماید، آن معامله برای خود آن شخص در نظر گرفته می‌شود. اینجاست که ویژگی عمل کردن به ظاهر در اسناد تجاری به کار می‌آید (فخاری، بی‌تا،ص. ۱۵).
5. وصف تجاری بودن تعهدات براتی: بر خلاف تعهدات پایه که ممکن است ناشی از یک رابطه‌ی تجاری یا مدنی، اصولاً تعهدات ناشی از اسناد تجاری، تعهدات تجاری محسوب می‌شوند. البته مقنن ایرانی چک را از وصف تجاری بودن خارج نموده است. به این معنا که قانون‌گذار مبادلات تجاری را از سایر مبادلات برواتی جدا کرده و آن را غیرتجاری دانسته است (ماده ۳۱۴ قانون تجارت). در حالی که در ماده ۲ قانون تجارت، اعمال ذاتی تجاری احصاء شده است و معاملات برواتی، تجاری قلمداد شده است.
6. قابلیت انتقال اسناد تجاری: یکی از مهمترین مزایای اسناد تجاری قابلیت نقل‌وانتقال آن‌ها از طریق عملیات بانکی است که باعث سهولت در کار بازرگانان شده است (مسعودی، ۱۳۷۹، ص. ۱۲۷). در میان اسناد تجاری، چک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چراکه این سند تجاری بیشترین شیوع در کاربرد را به خود اختصاص داده است. یکی از مهمترین مزایای چک، جانشین اسکناس بودن آن است و همین امر موجبات افزایش استفاده از چک در مبادلات اشخاص را فراهم می‌آورد.

چك نوشته‌ای است كه به موجب آن صادرکننده وجوهي را كه نزد محال‌علیه دارد كلاً يا بعضاً مسترد يا به ديگري واگذار می‌نماید.

سفته یا فته طلب سندی است که به موجب آن امضا کننده تعهد می‌کند مبلغی در موعد معین و یا هر وقت که حامل یا شخصی که سفته را در اختیار دارد، پولش را طلب کند بپردازد.

برات عبارت است از سندی که طبق آن شخص الف از شخص ب تقاضا دارد که وجه مقرر را در تاریخ مقرر به شخص ج یا هر کسی که شخص ج، وجه را به او حواله‌کرد، پرداخت کند.