ثبت احوال

منظور از ثبت احوال، ثبت اوضاع و احوال انسانی است که به شرح زیر قابل احصاء هستند:

۱- ثبت ولادت و صدور شناسنامه

۲– ثبت واقعه وفات و صدور گواهی وفات

۳– تعویض شناسنامه‌های موجود در دست مردم

۴– ثبت ازدواج و طلاق و نقل تحولات

۵– صدور گواهی ولادت برأی اتباع خارجه

۶– تنظیم دفاتر ثبت کل وقایع و نام خانوادگی

۷– جمع‌آوری و تهیه آمار انسانی سراسر کشور و انتشار آن.

سازمان ثبت احوال در کشور مسئولیت ثبت این وقایع را بر عهده دارد. تا قبل از این سازمان معمولاً ثبت ولادت افراد در پشت قرآن نوشته می شد و در مورد ثبت فوت افراد نیز تنها نوشته که بر روی سنگ قبر آنها حک می شد تنها راه تعیین تاریخ فوت افراد بود. اما با گذشت زمان و گسترش جمعیت به تدریج فکر تشکیل سازمانی منسجم ذهن افراد را به خود معطوف نمود. از این رو بود که سازمان ثبت احوال با وظایفی از قبیل ثبت واقعه ولادت، فوت، طلاق و ازدواج و (…) شکل گرفت. حال در ادامه به برخی از مهمترین مواد قانون ثبت‌احوال اشاره می نماییم:

قانون ثبت احوال

ماده ۳ این قانون چنین مقرر نموده است: «در مقر هر اداره ثبت احوال هیأتی به نام هیأت حل اختلاف مرکب از رییس اداره ثبت احوال و مسئول بایگانی یا معاونین و یا نمایندگان‌آنان و یکی از کارمندان مطلع اداره مزبور به انتخاب رییس اداره ثبت احوال استان تشکیل می‌شود وظائف هیأت حل اختلاف به قرار زیر است:

۱- تصحیح هر نوع اشتباه در تحریر مندرجات اسناد ولادت و مرگ بعد از امضاء سند و قبل از تسلیم برگ یا گواهی ولادت یا مرگ و تکمیل سند‌از نظر مشخصاتی که “‌نامعلوم” بوده است مندرج در ماده ۲۹ این قانون.

۲- رفع اشتباهات ناشی از تحریر ضمن ثبت وقایع یا نقل مندرجات اسناد و اعلامیه‌ها و مدارک به دفاتر ثبت کل وقایع و سایر دفاتر.

۳- ابطال اسناد و شناسنامه‌هایی که بیگانگان مورد استفاده قرار داده‌اند و طبق ماده ۴۴ اعلام می‌شود.

۴- ابطال اسناد مکرر و یا موهوم و تصحیح اشتباه در ثبت جنس صاحب سند و تغییر نامه‌های ممنوع.

۵- حذف کلمات زائد، غیر ضروری و یا ناشی از اشتباه در اسناد سجلی اشخاص.

‌ترتیب تقاضا و گردش کار دفاتر هیأت‌ها و نحوه رسیدگی و ابلاغ تصمیمات در آیین‌نامه اجرایی این قانون تعیین خواهد شد.
‌تبصره – تصحیح هر نوع اشتباه در تحریر مندرجات اسناد ولادت و مرگ اگر قبل از امضاء باشد با توضیح مراتب در حاشیه سند به عمل می‌آید و‌امضاء‌کنندگان سند ذیل توضیح را امضاء خواهند نمود».

ماده ۴ در مرد نحوه شکایت از رأی صادره از هیئت حل اختلاف چنین مقرر نموده است:

«رسیدگی به شکایات اشخاص ذینفع از تصمیمات هیأت حل اختلاف و همچنین رسیدگی به سایر دعاوی راجع به اسناد ثبت احوال با‌دادگاه شهرستان یا دادگاه بخش مستقل محل اقامت خواهان به عمل می‌آید و رأی دادگاه فقط پژوهش‌پذیر است.
‌مهلت شکایت از تصمیم هیأت حل اختلاف ده روز از تاریخ ابلاغ است».

نکته مهمی که در متاده ۵ این قانون ذکر گشته این است که سازمان ثبت‌احوال کشور در اجرای وظایفی که بر عهده دارد می‌تواند از وجود کدخداها، سپاهیان انقلاب، اعضای انجمنهای ده و‌خانه‌های انصاف و شرکت‌های تعاونی استفاده نماید.

ماده ۱۲ این قانون در مورد ثبت‌احوال چنین بیان می دارد: «ولادت هر طفل در ایران اعم از این که پدر و مادر طفل ایرانی یا خارجی باشند باید به نماینده یا مأمور ثبت احوال اعلام شود و ولادت‌اطفال ایرانیان مقیم خارج از کشور به مأمور کنسولی ایران در محل اقامت و اگر نباشد به نزدیکترین مأمور کنسولی و یا سازمان ثبت احوال کشور اعلام‌شود».

به موجب قانون، مهلت اعلام ولادت پانزده روز از تاریخ ولادت طفل است و تعطیل رسمی بعد از آخرین روز مهلت به حساب نمی‌آید و در صورتی که ولادت در‌اثناء سفر زمینی یا هوایی یا دریایی رخ دهد مهلت اعلام آن از تاریخ رسیدن به مقصد محسوب می‌شود.

در ماده ۲۲ قانون ثبت احوال در مورد ثبت مرگ چنین آمده است: «مرگ هر کس اعم از ایرانی یا خارجی و همچنین ولادت طفلی که مرده به دنیا آمده یا بلافاصله پس از ولادت بمیرد باید به مأمور یا‌نماینده ثبت‌احوال اعلام شود. مرگ ایرانیان در خارج از کشور به مأموران کنسولی محل اقامت یا نزدیکترین مأموران کنسولی ایران یا به سازمان ثبت احوال کشور اعلام می‌شود. ‌مرگ ایرانیان و خارجیان ساکن کشور را مأموران و نمایندگان ثبت احوال و مرگ ایرانیان در خارج از کشور بر حسب محل اعلام، مأموران کنسولی ایران،‌ مأموران یا نمایندگان ثبت احوال ثبت می‌کنند، مرگ باید در سند ثبت مرگ و همچنین در دفتر ثبت کل وقایع در صفحات مربوط به در گذشته و پدر و‌مادر او و شناسنامه متوفی ثبت و امضاء و مهر گردد. ‌مرگ خارجیان پس از ثبت به شهربانی محل اعلام می‌شود و یک نسخه گواهی به سازمان ثبت احوال کشور فرستاده خواهد شد که به وزارت امور‌خارجه ارسال گردد.

‌تبصره – گواهی مرگ به هر شخصی که درخواست کند تسلیم می‌گردد».

در مورد ثبت واقعه ازدواج و طلاق ماده ۳۱ چنین بیان نموده است: «دارندگان دفاتر رسمی ازدواج و طلاق مکلفند وقایع ازدواج و طلاق و رجوع را که در دفاتر مربوط ثبت می‌کنند در شناسنامه زوجین نیز درج‌و امضاء و مهر نمایند و حداکثر هر پانزده روز یک بار وقایع ازدواج و طلاق و رجوعی را که در دفاتر به ثبت می‌رسد روی نمونه‌های مربوط تهیه و به‌ثبت احوال محل تحویل و رسید دریافت دارند. ‌ازدواج و طلاق و رجوع ایرانیان در خارج از کشور باید به وسیله کنسولگری‌های مربوط در دفاتری که از طرف ثبت احوال تهیه می‌شود ثبت و حداکثر هر‌یک ماه یک بار وقایع ازدواج و طلاق و رجوعی را که در دفاتر به ثبت می‌رسد روی نمونه‌های مخصوص تهیه و از طریق وزارت امور خارجه به سازمان‌ثبت احوال کشور فرستاده شود».